Yetişkinler için DEHB Koçluğu ve Geleneksel Müdahalelerden Farkı
DEHB koçluğu son yıllarda öne çıkan bir alan. Koçluk, ilaç tedavisi ve diğer ilaçsız alternatifleri tamamlayan bir müdahale şeklidir. Koçluğun özel alanlarından biri olan DEHB koçluğu,DEHB’den kaynaklanan problemlere yönelik pratik müdahalelerde bulunur: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) koçları, DEHB veya DEHB benzeri semptomlara sahip hastalarla iş birliği içinde çalışarak kişisel hedefleri ve özel ihtiyaçları hakkında konuşur.
Bir DEHB koçu, kişinin günlük yaşamındaki pratik aktiviteleri organize etmesine, hedef odaklı olmasına ve zamanında yapmasına yardım eder. Koçlar, bu kişilerin, DEHB semptomlarını günlük yaşamlarından nasıl çıkaracağını öğrenmelerine yardımcı olur.
Çoğunlukla üniversite öğrencileri ve yetişkinlerle çalışılmasına rağmen, bazı koçluk programları DEHB olan ergenlere de önerilir. Çocuk ve ergenlere yönelik koçluk programları, eş zamanlı çalışma gerektirebilir. Bunun yanında, çocuklarını daha iyi anlamak ve başa çıkma konusunda yardımcı olmak için yalnızca ebeveynlerle çalışılabilir.
DEHB Koçluğu Nedir?
DEHB koçları, DEHB veya DEHB benzeri semptomlara sahip hastalarla iş birliği içinde çalışarak kişisel hedefleri ve özel ihtiyaçları hakkında konuşmalar yapar. En güncel DEHB koçluk programları, hastalığın ana semptomlarını (dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik) kabul eder fakat bu semptomların ortaya çıkardığı akademik, mesleki, duygusal ve kişilerarası zorluklara işaret eder, danışanın bunların üstünden gelmesi için yollar bulmasına yardım eder. Koçlar, bireysel veya grup yardım ve desteği ile kişilerin nerede olduklarına, nerede olmak istediklerine ve bunu nasıl yapacaklarına odaklanmalarına yardım eder.
Bir DEHB koçu, kişinin günlük yaşamındaki pratik aktiviteleri organize etmesine, hedef odaklı olmasına ve zamanında yapmasına yardım eder. Danışana, pratik becerilerileri ve hayatında değişikler yapmayı öğrenmesi için yardım eder.
Bir DEHB koçu, bir yetişkine aşağıdaki alanlarda yardım eder:
Belirlenen hedeflere ulaşma odağını sürdürme
Soyut amaçları somut hedeflere dönüştürme
Soyut ve somut ödülleri etkili bir şekilde kullanarak motivasyon geliştirme ve yeni yollar bulmayı öğrenme
Koçlar, DEHB olan kişilerin, DEHB semptomlarını günlük yaşamlarından nasıl çıkaracağını öğrenmelerine yardımcı olur. Soru sorarak, hastalara kendi cevaplarını yansıtır ve keşfetmelerine yardım eder. Koçların sorabileceği bazı soru örnekleri:
Günlük yaşamınızda değiştirmek istediğiniz şeyler nelerdir?
Bugün hedefleriniz doğrultusunda atabileceğiniz küçük adımlar nelerdir?
Bu amaca doğru adım atmak için kendinizi nasıl motive edebilirsiniz?
Bu adım ne zaman tamamlanmalı?
Şimdiye kadar hangi adımları attınız ve kalan adımları ne zaman atmayı düşünüyorsunuz?
Planınızın etkinliğini nasıl değerlendireceksiniz?
Koçlar, cesaret, geribildirim ve pratik öneriler vererek hastaları destekler. Zorlukları işaret eder ve hedeflerini takip etmek doğrultusunda onları sorumlu tutar. Onlara hatırlatıcılar veya zaman yönetimi metotları önerebilir. Koçluk sürecinin önemli bir bölümü de düzenli buluşmalar ve kontrollerdir. Bunlar, hastanın tercihine bağlı olarak yüz yüze, telefonla, e-postayla veya mesajla yapılabilir. Fakat, koçluk süreci başlamadan önce, koç ve danışan özel bir seans yaparak, danışanın ihtiyaçları, koçtan beklentileri, ücret, ödemeler ve koçluk süresi ile ilgili konuşmalıdır.
Birinci seans, 1-2 saat süren, derinlemesine konuşulan bir buluşma olur. Danışanın, hayatındaki tüm alanlardan bahsetmesine izin verilir ve gelecek koçluk seanslarında üstünden geçmek üzere, açık, uzun dönemli hedefler geliştirilir. Düzenli koçluk seansları 30 dakikadan 60 dakikaya kadar devam eder. Bir önceki seans üzerinden süreç raporlanır, gelişen ve gelişmeyen faktörler gösterilir ve bir sonraki haftanın hedefleri belirlenir.
Belirlenen koçluk döneminin sonunda, bir değerlendirme seansı yapılır ve danışanın bir sonraki adımı belirlenir. Aynı buluşma düzeni devam edebilir, yeniden düzenlenebilir veya koçluk sonlandırılabilir.
Koçluk ile Geleneksel Müdahalelerin Farkı Nedir?
Koçluk ve Bilişsel Davranışçı Terapi
DEHB olan bir birey koçluk ve/veya terapi almak isteyebilir. Bir çok koçluk programı bilişsel davranışçı terapi (BDT) yöntemi içinde bulunan prensiplere dayanır. Her ikisi de hedef belirleme, önceliklendirme, motivasyon, organizasyonel beceriler, planlama ve programlama, problem çözme, stres yönetimi, dürtü kontrolü, kendine güven ve saygı geliştirme, ilişki ve iletişim becerileri, hafıza güçlendirme ve ödev aktiviteleri üzerine çalışır. Ancak koçluk, hastayı sağlıklı bir model olarak görür; gelişimini önleyen psikolojik engellerin üstesinden gelme veya iyileştirme amacı yoktur.
Koçluk günlük hayattaki meselelere odaklandığı gibi sağlıklı ve dengeli bir yaşam tarzı için finans, ev düzenleme, beslenme, egzersiz ve uyku alışkanlıklarını da şekillendirir. Buna karşın BDT daha çok duygu düzenleme ve kaygı, depresyon, madde kullanımı gibi eşlik eden durumları tedavi etmeye odaklanır. Koçlar günlük yaşamın problemleriyle başa çıkar ve ne, ne zaman, nasıla odaklanır, nadiren neden sorusu sorar.
Psikiyatrik, duygusal ve kişilerarası problemleri konuşmak üzere eğitilmemişlerdir. Resmi eğitim kanalıyla, ruh sağlığı uzmanları (psikiyatristler, psikologlar, klinik sosyal çalışmacılar, psikiyatri hemşireleri ve evlilik ve aile terapistleri vb.) tanı ve tedavi için eğitilmişlerdir. Depresyon, kaygı, kişilik bozukluğu ve kişilerarası zorluklar üzerine çalışırlar. Bunun için yetkiye sahip olmalıdırlar. Koçların bu zorunluluğu yoktur.
Koçluk ve Eğitsel Müdahaleler
Koçluk özel eğitim değildir. Özel eğitimde öğretmen bireysel olarak öğrenciye eğitim verir. Özel eğitimciler, okuma, matematik, dil, tarih, coğrafya gibi temel akademik bilgi ve becerileri öğretir. Koçluk, bir kitap nasıl okunur, derste nasıl not alınır, sınava nasıl çalışılır ve nasıl etkili zaman yönetimi yapılır gibi öğrenme yöntemlerini öğretmez. Özel eğitim yönlendirici bir müdahaledir. Öğreten kişi, ne yapılacağını söyleyen veya gösteren bir uzman olarak görülür.
Koçluk işbirliği içerir ve uzman olarak, koçluk edilen kişi kabul edilir. Koçluk bir yansıma yapar ve ucu açık, meraklı sorular ile danışanın kendini keşfetmesini sağlar. Danışanlara, zayıf ve güçlü yönlerini anlama ve hedeflerine ulaşma için kişiselleştirilmiş yaklaşımlar geliştirmeleri konusunda yardım edilir. Koçlar, karar verme, öğrenmede en iyi yolu bulma ve yeni fikirler geliştirme sürecinde danışan ile işbirliği yaparak onu sürece dâhil eder. Özel eğitimciler ise teknik ve stratejik bilgi sahibi koçlar olarak eğitilmişlerdir.
DEHB Koçluğundan En İyi Şekilde Yararlanmak
Koçluk almaya hazır olmak için, danışanlar, bir problem olduğunu, bunu değiştirmek istediklerini, bunun için zaman harcamak istediklerini ve buldukları stratejilere bağlı kalıp ellerinden gelenin en iyisini yapacaklarını kabul etmelidirler.
Koçluk sürecini güçleştiren bazı konular vardır ve sıklıkla bir ruh sağlığı uzmanına danışma gerektirir:
Koçun hatırlatmalarına rağmen danışan hedeflerini gerçekleştirmek için kendini yönetme veya organize etme stratejileri uygulamıyorsa,
Danışanın, tedavi edilmeyen depresyon, bipolar bozukluk, kaygı bozukluğu, madde kullanımı veya kişilik bozukluğu problemleri varsa,
Danışanın stresli bir yaşamı varsa (kötü giden evlilik, boşanma, sevilen birinin ölümü vb.),
Danışanın ciddi bir fiziksel hastalığı veya diğer kronik tıbbi durumu varsa koçlar ruh sağlığı uzmanları ile iş birliği içinde çalışmalıdır. Böyle durumlarda, danışan, ilaç veya psikoterapi gibi ek müdahaleler alabilir. Bazı durumlarda, danışan koçluk sürecini sonlandırıp diğer tedavilere geçebilir.
