Eş bağımlı olabilir misiniz?
Eş bağımlılık, bir nesilden diğerine aktarılabilen öğrenilmiş bir davranıştır. Kişinin sağlıklı ve karşılıklı, tatmin edici bir ilişki kurmasını engelleyen duygusal ve davranışsal bir durum olan eş bağımlılık, “ilişki bağımlılığı olarak” da bilinir. Bağımlılığı olan kişi, tek taraflı, duygusal olarak zorlayıcı ve yıkıcı, gittikçe kötüye giden ilişkiler kurar ve kurduğu bu ilişkileri korumaya çalışır. İlk olarak 10 yıl önce alkol bağımlılarının ailelerinde, kişilerarası ilişkiler üzerinde yapılan çalışma sonucunda bir rahatsızlık olarak tanımlanmış olan “eş bağımlılık”, aile içerisinde diğer aile üyelerini izleyip, taklit edilerek öğrenilir.
Kimler Etkilenir ?
Eş bağımlılık genellikle, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı olan bireyin, eşini, ebeveynlerini, arkadaşını hatta iş arkadaşlarını etkiler. Çıkış noktası olarak, eş bağımlılık terimi, ilk olarak, kimyasal bağımlılığı olan hastaların eşlerini ve bir bağımlı ile ilişkisi olan veya beraber yaşayan insanları tanımlamak için kullanılmıştır.
Bağımlı kişi ile kurulan ilişki şekli, kronik hastalığı olan veya akıl hastalığı olan kişilerle kurulan ilişkilere benzerlikler gösterir.
Eş bağımlılık terimi, günümüzde işlevsiz ailelerdeki eş bağımlı davranışları gösteren bireyleri tanımlamak için kullanılmaktadır.
İşlevsiz aile nedir ve bağımlılığa nasıl yol açabilir?
İşlevsiz aile(disfonksiyonel aile), aile üyelerinin çektiği acı, yaşadığı korku, öfke veya utanç duygusunun görmezden gelindiği veya yokmuş gibi davranıldığı ailelerdir. Bu tip ailelerde, alkol, uyuşturucu, kumar, iş, seks veya yemek bağımlısının olması, ailede kronik, fiziksel veya zihinsel hastalıktan dolayı zorluk yaşayan birinin olması ve fiziksel, duygusal veya cinsel istismarın yaşanması öne çıkan başlıca sorunlar olarak gözlenebilir.
İşlevsiz aileler, sorunun var olduğunu kabul etmezler. Sorunlar hakkında konuşmaz ve dolayısıyla yüzleşmezler. Sonuçta, aile üyeleri duyguları bastırmayı ve kendi ihtiyaçlarını ihmal etmeyi ya da önemsememeyi öğrenirler. Kendilerini diğerlerinden ayırarak, zor duygulardan kaçmalarına ve hatta inkâr etmelerine yardımcı olacak davranışlar geliştirirler. Konuşmazlar, dokunmazlar, hissetmez, güvenmez ve yüzleşmezler. İşlevsiz ailelerde üyelerin kimliği ve duygusal gelişimleri genellikle kısıtlıdır.
Hasta veya bağımlı, ailenin merkezi olur. Tüm dikkat ve enerji onun üzerindedir. Eş bağımlı olan birey, tipik olarak kendi ihtiyaçlarını bırakır ve kendisini, hastanın veya bağımlının ihtiyaçlarını karşılamak için feda eder. Başkalarının sağlığı, refahı, mutluluğu, güvenliği; kendi ihtiyaçlarından, arzularından hatta kendine olan saygısından daha önemlidir. Kendilik algıları ve benlik saygısı bu süreçte kaybolur.
Eş bağımlı insanlar nasıl davranır?
Eş bağımlı kişiler, çoğunlukla düşük benlik saygısına sahiptirler ve kendilerini daha iyi hissetmek için bir arayış içindedirler. Kendileri gibi olmakta zorlanırlar. Bu süreçte bazıları kendilerini daha iyi hissetmek için alkol, uyuşturucu ve sigarayı dener; bazıları ise işkoliklik, kumar, seks, internet ve teknoloji bağımlılığı gibi daha dürtüsel davranışlar geliştirebilirler.
İyi niyetlidirler, zorluk çeken insanlarla ilgilenmeye çalışırlar, bakım veren rolünü üstlenirler, ancak bu bakım süreci zor ve yorucudur. Eş bağımlılar, aile kayıp yaşadığında, o rolü gönüllü olarak üstelenebilir; bir anne çocuğu için mazeretler bulabilir, bir eş, eşinin alkol kullanımının tüm zararlarını ört bas edebilir, ya da bir baba, çocuğunun ceza almaması için delilleri ortadan kaldırabilir.
Burada asıl sorun; tekrarlayan kurtarma girişimlerinin, kişinin kurtulmasından ziyade aslında kullanımına devam etmesine olanak tanımasıdır. Bir süre sonra eş bağımlının sağlıksız olan davranışlarına karşı da bağımlılık gelişir ancak eş bağımlı, aradaki ilişkiyi güven olarak yorumlar ve bundan memnuniyet duymaya başlar. Bu, onun için bir ödül olur. Bakım verici, ya da ihtiyaç karşılayan olmak zorlayıcı olmaya başladığında ise eş bağımlı kişi, çaresizlik hisseder; ancak tıpkı bağımlılıkta olduğu gibi döngüyü kıramaz. Eş bağımlılar kendilerini mağdur olarak görürler ve bu mağduriyetlerini kendi arkadaş ve aşk ilişkilerine de yansıtırlar.
Eş bağımlı kişilerin karakteristik Özellikleri:
Başkalarının davranışlarına karşı aşırı sorumluluk
Sevme ile acıma ve üzüntü arasındaki farkı ayırt etmede zorluk
Her zaman kendine düşünenin fazlasını yapma eğilimi
Gösterdikleri çaba fark edilmediğinde incinme
İlişkilere sağlıksız bağlılık,
Terk edilme korkusuyla ilişkiye tutunmak için her şeyi yapma eğilimi
Aşırı tanınma ve onaylanma ihtiyacı
Başkalarını kontrol etme ihtiyacı
Kendisine ve başkalarına karşı güven eksikliği
Terk edilme ve yalnız kalma korkusu
Duyguları tanımlamakta güçlük
Samimiyet ve sınırlar ile ilgili sorunlar
Kronik öfke
Yalan söyleme
Karar vermede zorluk
Değişime karşı aşırı direnç ve zorlanmak
Bu belirtilerden biri veya bir kaçını kendinizde veya aile üyelerinde görüyorsanız, kendinizden veya ilişkilerinizden memnun değilseniz; profesyonel yardım almayı düşünmelisiniz.
Eş bağımlılık nasıl tedavi edilir?
Eş bağımlılık sorunu genellikle çocukluk dönemlerine dayandığından; tedavi süreci, erken çocukluk sorunlarına ve bireyin mevcut olumsuz davranış kalıplarıyla olan ilişkilerine odaklanır. Bilinçlendirme eğitimleri, bireysel ve grup terapileri ile bireyin, kendisini yeniden keşfetmesi ve zarar veren davranışları fark etmesi amaçlanır. Kendisini gerçekleştirmesi için yeni davranışlar belirlenir. Ayrıca tedavi süreci, aile dinamiklerini yeniden yapılandırmaya odaklanır.
Sağlıksız davranışları değiştirmenin ilk adımı onu anlamaktır. Bağımlılar ve aileleri, bağımlılık döngüsü içerisinde olduklarını ve gittikçe birbirlerinden nasıl uzaklaştıklarını fark etmezler. Halbuki değişim farkındalıkla başlayan bir süreçtir.
Eş bağımlı birey ve ailesi için birçok davranış değişimi gereklidir. Ailenin gelişimini engelleyen her türlü davranış durdurulmalıdır. Eş bağımlı olan birey, duygularını ve ihtiyaçlarını tanımalı ve kabullenmelidir. Bu noktada “hayır” demeyi ve kendine güvenmeyi öğrenmelidir. İnsanlar bu sayede özgür olabilir, sevgi ve dinginliği yaşayabilirler.
Eş bağımlılığı ne kadar iyi tanır ve anlarsanız, baş etmeniz de o kadar kolay olur. Daha fazla bilgi edinmek ve profesyonel yardım almak, daha sağlıklı ve huzurlu bir yaşam sürdürmenizde size yardımcı olabilir.
Bu yazı mentalhealthamerica.net sitesinden alınmış ve Bağımlık ve Aile danışmanı Alp Maçkan tarafından tercüme edilmiştir.
